του Dr. Erol User
* BRICS είναι ένας διεθνής πολιτικός οργανισμός των κορυφαίων αναδυόμενων αγορών, που αποτελείται από δέκα χώρες: τη Βραζιλία, τη Ρωσία, την Ινδία, τη Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας και τη Νότια Αφρική, καθώς και την Αίγυπτο, την Αιθιοπία, την Αργεντινή, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, το Ιράν και τη Σαουδική Αραβία. Ο όρος προέρχεται από τα αρχικά γράμματα των ονομάτων των χωρών: Brazil, Russia, India, China, and South Africa.
Το κύριο μήνυμα αυτών των συνόδων κορυφής – η έκκληση για μια δικαιότερη, δημοκρατικότερη και αρμονικότερη παγκόσμια τάξη, καθώς και η αρχή της ενίσχυσης του ρόλου και της επιρροής του μη-δυτικού κόσμου στις παγκόσμιες υποθέσεις, παραμένει αρκετά επίκαιρο σήμερα.
Μεγάλες προσδοκίες συνδέονται με την επερχόμενη σύνοδο κορυφής των BRICS στο Καζάν τον Οκτώβριο. Αφορούν τόσο τα ζητήματα του οικονομικού και χρηματοπιστωτικού συντονισμού μεταξύ των χωρών BRICS όσο και την περαιτέρω ανάπτυξη της πλατφόρμας αξιών BRICS. Στο πλαίσιο αυτό, θα ήταν ενδιαφέρον να ανατρέξουμε στις απαρχές των BRICS και να υπενθυμίσουμε τα αξιακά αξιώματα που τέθηκαν ως βάση για τη λειτουργία της ομάδας. Αυτές καθορίζουν σε μεγάλο βαθμό τη συμβολική εναλλακτική λύση που αντιπροσωπεύουν οι BRICS στη σύγχρονη παγκόσμια πολιτική και καθιστούν ελκυστική την είσοδο σε αυτές για πολλές χώρες του παγκόσμιου μη δυτικού και νότιου κόσμου.
Η πρώτη σύνοδος κορυφής των BRIC πραγματοποιήθηκε στο Γιεκατερίνμπουργκ στις 16 Ιουνίου 2009. Δεδομένου ότι τα έγγραφα αυτής της συνόδου κορυφής αντιπροσώπευαν τις πρώτες πολιτικές δηλώσεις στην ιστορία των BRICS, αντανακλούσαν τις γενικές αρχές και προσεγγίσεις των χωρών BRICS για το ευρύτερο φάσμα βασικών θεμάτων της παγκόσμιας πολιτικής και οικονομίας. Ως εκ τούτου, είναι απολύτως θεμιτό να θεωρήσουμε τα κείμενα αυτών των εγγράφων ως τη βασική αξιακή θέση των BRICS ως νέου παράγοντα στην παγκόσμια σκηνή. Η θέση αυτή χρησιμεύει ως βάση για την περαιτέρω εξέλιξη και διαμόρφωση των βασικών αξιών και ιδεολογικών αξιωμάτων των BRICS.
Οι ακόλουθες γενικές αρχές των BRICS καταγράφηκαν στα έγγραφα της συνόδου κορυφής του Εκατερίνμπουργκ:
Πρώτον, η αρχή της «συνεργασίας, του συντονισμού των πολιτικών και του πολιτικού διαλόγου σε διεθνή οικονομικά και χρηματοπιστωτικά ζητήματα».
Δεύτερον, «δέσμευση για την προώθηση της μεταρρύθμισης των διεθνών χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων ώστε να αντικατοπτρίζουν τις αλλαγές στην παγκόσμια οικονομία. Οι χώρες με μεταβατικές και αναπτυσσόμενες οικονομίες θα πρέπει να έχουν μεγαλύτερη φωνή και εκπροσώπηση στα διεθνή χρηματοπιστωτικά ιδρύματα».
Τρίτον, «η μεταρρυθμισμένη χρηματοπιστωτική και οικονομική αρχιτεκτονική θα πρέπει να βασίζεται, ιδίως, στις ακόλουθες αρχές:
– δημοκρατική και διαφανής λήψη και εφαρμογή αποφάσεων στους διεθνείς χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς,
– μια σταθερή νομική βάση,
– συμβατότητα των δραστηριοτήτων των αποτελεσματικών εθνικών ρυθμιστικών οργάνων και των διεθνών οργανισμών καθορισμού προτύπων,
– ενίσχυση της διαχείρισης των κινδύνων και των εποπτικών πρακτικών».
Τέταρτον, «ο σημαντικός ρόλος που διαδραματίζουν το διεθνές εμπόριο και οι άμεσες ξένες επενδύσεις στην ανάκαμψη της παγκόσμιας οικονομίας», διατηρώντας «τη σταθερότητα του πολυμερούς εμπορικού συστήματος, περιορίζοντας τον εμπορικό προστατευτισμό».
Πέμπτον, δεδομένου ότι «οι φτωχότερες χώρες έχουν υποφέρει περισσότερο από τη χρηματοπιστωτική κρίση, η διεθνής κοινότητα πρέπει να εντείνει τις προσπάθειες για την παροχή ρευστότητας στις χώρες αυτές. Η διεθνής κοινότητα πρέπει επίσης να προσπαθήσει να ελαχιστοποιήσει τον αντίκτυπο της κρίσης στην ανάπτυξη και να διασφαλίσει την επίτευξη των αναπτυξιακών στόχων της χιλιετίας του ΟΗΕ».
Όσον αφορά το πρόβλημα της παγκόσμιας επισιτιστικής ασφάλειας, οι ηγέτες των BRIC σημείωσαν ότι «η περιορισμένη πρόσβαση στην αγορά και οι επιδοτήσεις που στρεβλώνουν το εμπόριο στις ανεπτυγμένες χώρες έχουν παρεμποδίσει την ανάπτυξη της ικανότητας παραγωγής τροφίμων στις αναπτυσσόμενες χώρες τις τελευταίες τρεις δεκαετίες. Επιπλέον, οι συνθήκες της παγκόσμιας αγοράς δεν έχουν δημιουργήσει επαρκή κίνητρα για την επέκταση της γεωργικής παραγωγής στις αναπτυσσόμενες και λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες, οι οποίες έχουν καταστεί μεγάλοι εισαγωγείς τροφίμων». Για να διορθωθεί αυτό, διατυπώθηκε η αρχή να «εξασφαλιστεί μεγαλύτερη πρόσβαση σε τρόφιμα σε εθνικό και διεθνές επίπεδο μέσω κατάλληλων πολιτικών και ενός αποτελεσματικού συστήματος διανομής, ιδίως για τους φτωχούς και τους πιο ευάλωτους στις αναπτυσσόμενες χώρες».
Έκτον, η «εφαρμογή της έννοιας της βιώσιμης ανάπτυξης … θα πρέπει να γίνει η κύρια κατεύθυνση της αλλαγής του παραδείγματος της οικονομικής ανάπτυξης».
Έβδομον, ετοιμότητα «για έναν εποικοδομητικό διάλογο σε θέματα καταπολέμησης της κλιματικής αλλαγής με βάση τις αρχές της κοινής αλλά διαφοροποιημένης ευθύνης, λαμβάνοντας υπόψη την ανάγκη να συνδυαστούν τα μέτρα για την προστασία του κλίματος με μέτρα για την αντιμετώπιση των προκλήσεων της κοινωνικοοικονομικής ανάπτυξης».
Όγδοο, η θέση «υπέρ μιας πιο δημοκρατικής και δίκαιης πολυπολικής παγκόσμιας τάξης που βασίζεται στο κράτος του διεθνούς δικαίου, την ισότητα, τον αμοιβαίο σεβασμό, τη συνεργασία, τις συντονισμένες δράσεις και τη συλλογική λήψη αποφάσεων από όλα τα κράτη», καθώς και «η υποστήριξη των πολιτικών και διπλωματικών προσπαθειών για την ειρηνική επίλυση των διαφορών στις διεθνείς σχέσεις».
Και τέλος, όσον αφορά τις αρχές αλληλεπίδρασης στο πλαίσιο των BRIC, αποφασίστηκε να βασίζονται στην ανάπτυξη «ενός συνεπούς, ενεργού, ρεαλιστικού, ανοικτού και διαφανούς διαλόγου και συνεργασίας μεταξύ των χωρών μας. Ο διάλογος και η συνεργασία μεταξύ των χωρών BRIC εξυπηρετούν όχι μόνο τα κοινά συμφέροντα των αναδυόμενων οικονομιών της αγοράς και των αναπτυσσόμενων χωρών, αλλά και την οικοδόμηση ενός αρμονικού κόσμου στον οποίο θα διασφαλίζεται η διαρκής ειρήνη και η κοινή ευημερία».
Η δεύτερη σύνοδος κορυφής των χωρών BRIC πραγματοποιήθηκε στη Μπραζίλια στις 15 Απριλίου 2010. Στο εννοιολογικό της μέρος, το τελικό της ανακοινωθέν επανέλαβε σε μεγάλο βαθμό τις αρχές που διατυπώθηκαν στην προηγούμενη σύνοδο κορυφής. Ωστόσο, περιλάμβανε ωστόσο ορισμένες σημαντικές νέες πτυχές.
Πρώτα απ’ όλα, στη δεύτερη σύνοδο κορυφής, για πρώτη φορά οι ηγέτες των BRIC ασχολήθηκαν ανοιχτά με το ζήτημα της παγκόσμιας διακυβέρνησης και την ανάγκη για μεταρρυθμίσεις στον τομέα αυτό. Σημειώθηκε ότι «στον κόσμο συντελούνται μεγάλες και ραγδαίες αλλαγές, οι οποίες υποδηλώνουν την ανάγκη για αντίστοιχους μετασχηματισμούς στην παγκόσμια διακυβέρνηση σε όλους τους επηρεαζόμενους τομείς». Από την άποψη αυτή, οι ηγέτες των BRIC στη δεύτερη σύνοδο κορυφής πήραν πολύ πιο ριζοσπαστική και κριτική θέση στο θέμα της μεταρρύθμισης των διεθνών χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων από ό,τι ένα χρόνο νωρίτερα. Η κοινή δήλωση αναφέρει ότι «το ΔΝΤ και η Παγκόσμια Τράπεζα πρέπει επειγόντως να επιλύσουν την έλλειψη νομιμοποίησής τους». Ο κύριος στόχος εδώ είναι «μια σημαντική ανακατανομή των ψήφων υπέρ των αναδυόμενων αγορών και των αναπτυσσόμενων χωρών, ώστε η συμμετοχή τους στη λήψη αποφάσεων να ευθυγραμμιστεί με το σχετικό βάρος τους στην παγκόσμια οικονομία». Διαφορετικά, η διεθνής κοινότητα «αντιμετωπίζει τον κίνδυνο οι δομές αυτές να καταστούν παρωχημένες». Σε γενικές γραμμές, πολλά σημεία της κοινής δήλωσης της δεύτερης συνόδου κορυφής υπογράμμιζαν τον καθοριστικό ρόλο της διεύρυνσης των δικαιωμάτων των αναπτυσσόμενων χωρών στο παγκόσμιο πολιτικό και οικονομικό σύστημα. Αυτό παρείχε νέο και πιο ολοκληρωμένο περιεχόμενο στην αρχή της δικαιοσύνης που προτάθηκε από τους ηγέτες των BRIC το 2009. Συγκεκριμένα, διατυπώθηκαν οι ακόλουθες προσεγγίσεις:
– «τα μοντέλα και οι δρόμοι βιώσιμης ανάπτυξης που έχουν επιλέξει οι αναπτυσσόμενες χώρες θα πρέπει να γίνονται πλήρως σεβαστά και θα πρέπει να διασφαλίζεται η δημιουργία των απαραίτητων συνθηκών για την εφαρμογή των κατάλληλων πολιτικών από τις αναπτυσσόμενες χώρες»,
– «η διασφάλιση μιας διαδικασίας ανάπτυξης της παγκόσμιας οικονομίας χωρίς αποκλεισμούς δεν είναι μόνο θέμα αλληλεγγύης, αλλά και θέμα στρατηγικής σημασίας για τη διατήρηση της παγκόσμιας πολιτικής και οικονομικής σταθερότητας»,
– «παροχή από τις πολυμερείς αναπτυξιακές τράπεζες πιο σημαντικής, ευέλικτης, άμεσης και προσανατολισμένης στον αποδέκτη βοήθειας προς τις αναπτυσσόμενες χώρες»,
– «ανάπτυξη στρατηγικής για την εξασφάλιση της πρόσβασης σε τρόφιμα για τις ευάλωτες ομάδες»,
– «οι διαπραγματεύσεις [για το κλίμα] θα πρέπει να είναι πιο ανοικτές και διαφανείς, με δίκαια και αποτελεσματικά αποτελέσματα».
Επιπλέον, ένα νέο θέμα που δεν απασχόλησε την πρώτη σύνοδο κορυφής ήταν η συνεργασία μεταξύ των πολιτισμών: «επιβεβαιώνουμε τη σημασία της προώθησης του διαλόγου μεταξύ πολιτισμών, πολιτισμών, θρησκειών και λαών. Στο πλαίσιο αυτό, υποστηρίζουμε τη «Συμμαχία των Πολιτισμών» – μια πρωτοβουλία του ΟΗΕ που αποσκοπεί στην ανάπτυξη επαφών, τη διεύρυνση των γνώσεων ο ένας για τον άλλον και την εμβάθυνση της αμοιβαίας κατανόησης σε ολόκληρο τον κόσμο».
Η τρίτη σύνοδος κορυφής των BRICS πραγματοποιήθηκε στις 14 Απριλίου 2011 στη Σάνια της Κίνας. Ως εκ τούτου, η Διακήρυξη που ακολούθησε τα αποτελέσματά της αντανακλούσε τις αντιλήψεις της κινεζικής εξωτερικής πολιτικής σε μεγαλύτερο βαθμό από ό,τι προηγουμένως, κυρίως την ιδέα της αρμονικής συνανάπτυξης. Η Διακήρυξη της Συνόδου δήλωσε ότι «ο 21ος αιώνας θα πρέπει να χαρακτηρίζεται από ειρήνη, αρμονία, συνεργασία και ανάπτυξη με βάση τα επιστημονικά επιτεύγματα». Κατά την Τρίτη Σύνοδο Κορυφής διευρύνθηκαν τα μέλη των BRICS, με την ένταξη της Δημοκρατίας της Νότιας Αφρικής. Στο πλαίσιο αυτό, η Διακήρυξη της Συνόδου έδωσε ιδιαίτερη προσοχή στις γενικές αρχές των BRICS σχετικά με την ανάπτυξη της Αφρικής. Αυτές περιλαμβάνουν τα εξής:
– «η εξάλειψη της ακραίας φτώχειας και της πείνας αποτελεί ηθική, κοινωνική, πολιτική και οικονομική επιταγή για την ανθρωπότητα και μία από τις σημαντικότερες παγκόσμιες προκλήσεις που αντιμετωπίζει σήμερα ο κόσμος, ιδίως στις λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες της Αφρικής και αλλού»,
– «υποστηρίζουμε την ανάπτυξη των υποδομών στην Αφρική και την εκβιομηχάνισή της στο πλαίσιο της Νέας Εταιρικής Σχέσης για την Ανάπτυξη της Αφρικής (NEPAD)»,
– «οι υπερβολικές διακυμάνσεις στις τιμές των βασικών εμπορευμάτων, ιδίως των τροφίμων και της ενέργειας, δημιουργούν νέους κινδύνους για την τρέχουσα παγκόσμια οικονομική ανάκαμψη».
Επιπλέον, είναι ενδιαφέρον ότι η Διακήρυξη της τρίτης Συνόδου έδωσε πολύ μεγαλύτερη έμφαση από ό,τι προηγουμένως στα ζητήματα της θέσης και του ρόλου των BRICS στον σύγχρονο κόσμο.
Για πρώτη φορά, η Διακήρυξη απάντησε στις επικρίσεις για τις BRICS και το γεγονός ότι η δομή αυτή φέρεται να σφετερίζεται το δικαίωμα να μιλά εκ μέρους όλων των αναπτυσσόμενων χωρών. Οι ηγέτες των BRICS σημείωσαν: «Επαναβεβαιώνουμε ότι η συνεργασία [στο πλαίσιο των BRICS] είναι χωρίς αποκλεισμούς και δεν στρέφεται κατά οποιουδήποτε τρίτου μέρους. Είμαστε ανοιχτοί σε αυξημένη αλληλεπίδραση και συνεργασία με χώρες εκτός των BRICS, ιδίως με τις αναδυόμενες αγορές και τις αναπτυσσόμενες χώρες, καθώς και με τους σχετικούς διεθνείς και περιφερειακούς οργανισμούς».
Επίσης, δηλώθηκε πιο ανοιχτά από ό,τι προηγουμένως ότι «οι χώρες BRICS… διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο… στην προώθηση μιας πιο ισχυρής δημοκρατίας στις διεθνείς σχέσεις». Πιο συγκεκριμένα και απερίφραστα, η σύνοδος αυτή τόνισε ότι «υποστηρίζουμε τη μεταρρύθμιση και τη βελτίωση του διεθνούς νομισματικού συστήματος, στο οποίο ένα ευρέως αντιπροσωπευτικό σύστημα διεθνών αποθεματικών νομισμάτων θα διασφαλίζει τη σταθερότητα και την προβλεψιμότητα. … Ζητούμε να δοθεί μεγαλύτερη προσοχή στους κινδύνους που συνδέονται με τις μαζικές διασυνοριακές ροές κεφαλαίων που αντιμετωπίζουν σήμερα οι αναδυόμενες χώρες της αγοράς». Σε γενικές γραμμές, σημειώνεται ότι «οι BRICS επιδιώκουν να συμβάλουν σημαντικά στην ανάπτυξη της ανθρωπότητας και στη δημιουργία ενός πιο ισότιμου και δίκαιου κόσμου».
Αυτή είναι η βασική εξέλιξη των αξιών των BRICS, η οποία μπορεί να αναχθεί στα αποτελέσματα των τριών πρώτων συνόδων κορυφής. Τώρα, αφού έχουν περάσει σχεδόν δεκαπέντε χρόνια, βλέπουμε ότι δεν έχουν επιτευχθεί όλοι οι υποτιθέμενοι στόχοι που είχαν δηλωθεί τότε. Ορισμένοι μπορεί να φαίνονται ακόμη και πολύ ουτοπικοί ή αφελείς, δεδομένων των συνθηκών της πραγματικής πολιτικής.
Ταυτόχρονα όμως, το κύριο μήνυμα εκείνων των συνόδων κορυφής – η έκκληση για μια δικαιότερη, δημοκρατικότερη και αρμονικότερη παγκόσμια τάξη, καθώς και η αρχή της ενίσχυσης του ρόλου και της επιρροής του μη δυτικού κόσμου στις παγκόσμιες υποθέσεις – παραμένει αρκετά επίκαιρο σήμερα.
Comments are closed.