Η Θεσσαλονίκη είναι μια πόλη με βαθιές ρίζες στην ιστορία και άγνωστες πτυχές που κρύβονται κάτω από τα πόδια μας. Μία από τις πιο ενδιαφέρουσες – και εν πολλοίς άγνωστες – ιστορίες της πόλης, είναι αυτή των υπόγειων καταφυγίων. Κατασκευασμένα είτε ως πολεμικά έργα κατά τη διάρκεια της Κατοχής, είτε ως σύγχρονες εγκαταστάσεις πολιτικής προστασίας, τα υπόγεια αυτά καταφύγια έχουν μοναδική ιστορική, αλλά και λειτουργική σημασία.
1. Το καταφύγιο στο Νοσοκομείο «Γ. Γεννηματάς»
Κατά την περίοδο της γερμανικής κατοχής, από το 1941 έως το 1944, οι ναζιστικές δυνάμεις επιστράτευσαν διάφορα κτίρια της Θεσσαλονίκης για στρατιωτική χρήση. Ένα από αυτά ήταν το νοσοκομείο «Γ. Γεννηματάς», στην οδό Εθνικής Αμύνης. Το 1942, το κτίριο επιτάχθηκε από τους Γερμανούς και ξεκίνησε η κατασκευή ενός υπόγειου καταφυγίου κάτω από το κεντρικό κτίριο.
Το καταφύγιο κατασκευάστηκε με βαριά οπλισμένο σκυρόδεμα και πλέγματα σιδήρου, ώστε να αντέχει σε βομβαρδισμούς. Διαθέτει μία κύρια είσοδο και τρεις εξόδους κινδύνου, σημεία εξαερισμού, τουαλέτες, ακόμη και εγκατάσταση ηλεκτρικού ρεύματος. Προοριζόταν για χρήση από τους Γερμανούς αξιωματικούς και τους τραυματισμένους στρατιώτες σε περίπτωση επίθεσης. Σήμερα, το υπόγειο αυτό τμήμα λειτουργεί ως χώρος αρχείου του νοσοκομείου, διατηρώντας όμως ανέπαφα πολλά από τα αρχικά του στοιχεία.
2. Το καταφύγιο στο Κολλέγιο Ανατόλια
Μια ακόμη κρυφή ιστορία εντοπίζεται στο Αμερικανικό Κολλέγιο Ανατόλια, στην Πυλαία Θεσσαλονίκης. Εκεί, την περίοδο της Κατοχής, οι Ναζί εγκατέστησαν στρατηγείο και προχώρησαν στην κατασκευή ενός δικτύου υπόγειων στοών 20 μέτρα κάτω από την επιφάνεια.
Οι στοές αυτές οδηγούν σε καταφύγιο συνολικής επιφάνειας 55 τ.μ., το οποίο διαχωρίζεται σε δύο αίθουσες με βαριές μεταλλικές πόρτες. Για να φτάσει κανείς εκεί, πρέπει να κατέβει 60 σκαλοπάτια μέσα από έναν στενό διάδρομο πλάτους μόλις ενός μέτρου και ύψους 1,80 μέτρων. Εκτιμάται ότι ο χώρος αυτός προοριζόταν για τη φιλοξενία οικογενειών Γερμανών αξιωματούχων σε περίπτωση βομβαρδισμού.
Το καταφύγιο διατηρείται έως και σήμερα ως μνημείο, αλλά δεν είναι πλέον λειτουργικό για χρήση σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης. Είναι ένα ζωντανό απομεινάρι της πιο σκοτεινής περιόδου της σύγχρονης ιστορίας της Θεσσαλονίκης.
3. Το υπερσύγχρονο καταφύγιο του 424 ΓΣΝΕ
Περνώντας από το παρελθόν στο παρόν, η Θεσσαλονίκη διαθέτει και ένα από τα πιο προηγμένα υπόγεια καταφύγια στη χώρα: αυτό του 424 Γενικού Στρατιωτικού Νοσοκομείου. Σχεδιασμένο με ελβετική τεχνογνωσία και δυνατότητα πλήρους λειτουργίας σε συνθήκες πυρηνικού ή βιολογικού πολέμου, το καταφύγιο αποτελεί πρότυπο ασφάλειας.
Η εγκατάσταση είναι δομημένη σε σχήμα «Π» και περιλαμβάνει 8 χειρουργεία, θαλάμους νοσηλείας, χώρους αποστείρωσης, κουζίνες, δεξαμενές νερού και πετρελαίου, καθώς και αυτόνομη παροχή ρεύματος. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις, μπορεί να φιλοξενήσει περίπου 600 άτομα για αρκετές ημέρες.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι το καταφύγιο είναι σχεδιασμένο ώστε να μην επιτρέπει την είσοδο του αέρα, μόνο την έξοδο, ρυθμίζοντας την υπερπίεση στον χώρο και αποτρέποντας τη διείσδυση τοξικών ουσιών.
Μνήμη και προετοιμασία
Τα υπόγεια καταφύγια της Θεσσαλονίκης συνδυάζουν τη μνήμη με τη διαχρονική ανάγκη για ασφάλεια. Από τα καταφύγια των Ναζί μέχρι τα σύγχρονα νοσοκομειακά καταφύγια, η πόλη κουβαλά στις υπόγειες δομές της μια κρυμμένη αλλά ουσιαστική ιστορία.
Σε μια εποχή όπου η πολιτική προστασία αποτελεί πρώτη προτεραιότητα, τέτοια έργα υπενθυμίζουν ότι η προετοιμασία για το απροσδόκητο δεν είναι ποτέ υπερβολή — είναι ανάγκη.
Τα σχόλια είναι απενεργοποιημένα.